फरा-5
2. फिन हो-
खालामनो थाखाय सोर सानखांदोंमोन?
(क) गाव सुंथानाय हान्जाफोरा गोरिब न'खरनि आइजोफोरखौ माबोरै मदद खालामो?
मोननैसो फिसा दारिमिन जाखां होदों। बेफोरनो गावसुंथानाय हान्जा। जायगायाव गोरलैयै मोननाय
सम्पदजों बे हान्जाफोरा जोबोर गोरलै आरो गुरै आदबजों बायदि मेगनाव नांथाव बेसाद दिहुननो आरो
खम बेसेनाव फाननानै बायग्रानि नांनायखौ सुफुंङो। बेबादिनो आंखालाव गोलैनाय गोरिब न’खरनि
खायसे आइजोआ राङारि बिथिङाव गोख्रों जानानै गावसुंथानाय लामायाव सिगांबोदों।
(ख) फरायाव थानाय गियाननि बिगुमाजो गोजाम आइजो सानैसोनि सोमोन्दै सुंद 'यै लिर?
बिथाङा भारतआव गावनि गिबि सोलोंथाइखौ फोजोबदोंमोन आरो पंजाब इंजीनियरिंग कॉलेजनिफ्राय एरोनटिकल इंजीनियरिंगआव डिग्री आरजिदोंमोन। उनाव, बिथांजोआ जुथाइ रायजो आमेरिकायाव थाङो, जेराव बिथाङा टेक्सास मुलुगसोलोंसालिनिफ्राय मास्टर डिग्री आरो कलरेडो मुलुगसोलोंसालिनिफ्राय एयरोस्पेस इंजीनियरिंगआव पिएच. डी. मोन्नो हादोंमोन।
1994 मायथाइयाव, कल्पनाआ सासे एस्ट्रोनट केन्डिडेट महरै नासाआव हाबदोंमोन। बिथांनि गिबि स्पेस मिशनआ 1997 मायथाइयाव स्पेस शटल कलम्बियायाव गाखोनानै STS-87 मोन। बिथाङा गुबुन गुबुन बिगियानारि आनजादफोरखौ सामलायनानै सासे मिशन रोंग'सारगिरि आरो रब' टिक आर्म अपारेटर महरै खामानि मावदोंमोन। बिथांनि नैथि मिशनआ इं 2003 माइथायाव STS-107 मोन, कलम्बियायावबो।
स्पेस साइन्सआव कल्पना चावलानि बिहोमा आरो बिथांनि साहसआ लाख लाख सुबुंफोरखौ थुलुंगा होदों। बिथाङा गोबांथारै हौवाफोरजों गादबजानाय मोनसे फोथाराव हेंथाफोरखौ सिफायदोंमोन आरो दिन्थिदोंमोन दि दिदोमथिजों, जायखिजाया जाथावना। बिथांजोनि गोसोखांथियाव, भारतनि गिबिसिन बोथोरारि ग्रहसा, एम. इ. टि. एस. ए. टि. (METSAT) नि मुंखौ सोलायनानै कल्पना-1 दोननाय जादोंमोन। गोबां फरायसालि, फरायसा स्कलारसिप आरो लामाफोरखौबो बिथांजोनि मुङै दोननाय जादों।
कल्पना चाव्लाखौ सासे बिगियानगिरि आरो एस्ट्रोनट महरैल' नङा, नाथाय थुलुंगानाय आरो गोहो होनायनि नेरसोन महरैबो गोसोखांनाय जायो। बिथांनि जिउनि सल'आ लायमोनफोरखौ, जर' खायै हिनजावफोरखौ गिदिर सिमां नायनो आरो गावसोरनि थांखिफोरखौ मोन्नो थाखाय गोब्राब खामानि मावनो थुलुंगा होयो।
उन्दै बैसोनिफ्रायनो, बचेंद्रीया साहस आरो गाखोनायाव गोसो होदों मोन। 12 बोसोर बैसोयाव, बिथाङा मोनसे फरायसालि दावबायनायनि समाव 13,000 फुट गोजौ हाजो थिखिनियाव गाखोदोंमोन, जाय हाजो गाखोनायनि थाखाय बिथांजोनि मोजां मोननायखौ बांहोदोंमोन।
बिथांजोआ संस्कृतआव गावनि मास्टर डिग्री आरो बेचलर अफ एजुकेशन (बी. एड.) खौ फोजोबदोंमोन। उनाव, बिथाङा नेहरू इंस्टीट्यूट ऑफ माउंटेनियरिंग (एन. आई. एम.) आव हाबदोंमोन, जेराव बिथाङा माउंटेनियरिंगआव जिउराहायारि फोरोंथाय मोनदोंमोन। 1984 मायथाइयाव, बिथांखौ माउन्ट एवरेस्टआव भारतनि गिबिसिन गलाय-आथोनारि दावबायनायाव बाहागो लानो थाखाय सायख 'नाय जादोंमोन। 23 मे 1984 मायथाइयाव, बिथाङा माउन्ट एवरेस्टनि थिखिनियाव सौहैदोंमोन, आरो बेबादि खालामनो हानाय गिबिसिन भारतारि आइजो जादोंमोन।
बिथांजोआ पद्म श्री (1984), अर्जुन बान्था (1986) आरो पद्म भूषण (2019) जों लोगोसे गोबां बान्था मोननो हादोंमोन। बिथाङा टाटा स्टील एडवेन्चर फाउंडेशननि दिथागिरि महरैबो खामानि मावदोंमोन, जेराव बिथाङा लाइमोन सुबुंफोर आरो आयजोफोरखौ फोरोंदोंमोन आरो थुलुंगा होदोंमोन।
बचेन्द्री पालनि जिउआ साहस, गोहो आरो समाजारि हेंथाफोरखौ सिफायनायनि सल '। बियो गासै भारतनि आयजोफोरनि थाखाय मोनसे नंगुबै थुलुंगागिरि, जाय फोरमान होयो दि बावसोमनाय आरो फोथायनायजों, सासे मानसिया बयनिख्रुइ देरसिन जौथायखौबो मोननो हायो।
(ग) आइजोफोरखौ गाव गसंथानो हानाय खालामनायनि बिथिङाव महात्मा गान्धीनि सेथि आगाना मामोन?
बाथ्राखौ सानखांदोंमोन।आयजोफोरा गोदोनिफ्रायनो खुन्दं थुनना सि दानाय हाबाखौ मावबोदों । खादि खुन्दुंजों बानायनाय सिफोरा नायथाव आरो जोबोद समायना जायो। बेनिखायनो बेफोर सिफोरनि बांसिन आरो गोरलैयै दिहुननो हानाय बायदि आरो आइजोफोरखौ गाव गसंथानो हानाय खालामनायनि थाखाय दारिमिन फसंनायनो महात्मा गान्धीआ सान्दोंमोन।
(घ) महात्मा गान्धीया सोर सोरनि हेफाजाबाव सबरमती आश्रमआव दिहुनथाइ जागायजेनदोंमोन?
बाथ्राखौ सानखांदोंमोन।खादि खुन्दुंनि सि दारिमिनानो गान्धीनि गिबिसिन आगानमोन। बिथाङा गंगा बेन मजुमदार मुंनि सासे रान्दि आइजोनि गेजेरजों गुजराटनि सबरमती आश्रमआव खादि सि दिहुनथाइ जागायदोंमोन।
4. आइजोफोरखौ गोहो गोरा खालामनाय गुबुन गुबुन बिथांखिफोरनि मुं लिर। बेनिनो
मोनसे बिथांखिनि सोमोन्दै फुवारना लिर।
फिन:- आइजोफोरखौ गोहो गोरा खालामनाय गुबुन गुबुन बिथांखिफोरनि मुं आ जादों- सा-सानजा जौगाखां आरो राङारि निगम, मिरु समाज दावगाखां गुथुम, हायुङारि आइजोआय'ग ।
सा-सानजा जौगाखां आरो राङारि निगम - 1995-1996 मायथाइयाव मिरु सरकारआ
नागिरना लिर।
गला दिन्थिफुं गसंथा गोखों सुफुं आगान सुर हादर गेजेरारि दाथायारि बायग्रा बिथांखि समान मान
फिन:- गला - दखान
दिन्थिफुं-दिन्थिनाय
गसंथा- दोम गसंनाय,गाव सोलिनो हानाय
सुफुं-आबुंखालाम
आगान सुर-जागायनाय,जुरिनाय
बायग्रा -ग्रहक
बिथांखि-मावथांखि
समान मान- समान बिबांनि
6. 'बर'-असमीया सि दाग्राफोरा सियाव सिमां सुजुनो हायो' - बे बाथ्राखौ सोर, माब्ला आरो मानो बुंदोंमोन ?
7.बुजायना बुं आरो लिर –
(क) गावखौ सुंथानाय हान्जा आरो बेनि हाबा-हुखा।
फिन:- गोरिब थाखोनि राइजोनि गेजेरजों मावसोमारि बादियै दाजानाय मोनसे हान्जा। बे
हान्जानि सोद्रोमाफोरनि राङारि बिथाथिया एखे थाखोनि नङा। बिसोरनि गेजेराव अनलायनाय, गावखौ
बुजिलायनाय थानांगौ। साफ्रोमनो सोद्रोमायानो खामायनायनि आग्लायनाय दोहोनखौ हाबथायारि एबा
जिबासानारि एबा दानसेयारि खिस्तियाव दोनथुमनानै मोनसे जयै फुन्जि दायो। गोनांथिखौ नायनानै
आंखालाव गोलैनाय सोद्रोमानो बे ज'थाइ फुन्जिनिफ्राय रां दाहार होयो। बे रां दाहारनि थाखाय हान्जाया
मोनसे थि हारआव सुद लायो। बे गावखौ सुंथानाय हान्जानि गिबि आरो गाहाइ थांखिया जादों नेमबादियै
दोनथुमनाय दोनथुमफुन्जिनिफ्राय रां दाहार होनाय, हान्जाया गोख्रों जायोब्ला बेंकजों सोमोन्दो लाखिनानै
रां दाहार लानायनि राहा खालामनो हानाय।
(ख) आइजोफोरखौ गोहो गोरा खालामनाय गुबुन गुबुन बिथांखिफोर आरो बेनि खामानि।
फिन:- आइजोफोरखौ गोहो गोरा खालामनाय गुबुन गुबुन बिथांखिफोरा जाबाय सा-सानजा जौगाखां आरो राङारि निगम, मिरु समाज दावगाखां गुथुम, हायुङारि आइजो आय'ग आरियानो गाहाइ। बे फसंथानफोरा
आइजो सोलोंथाइ, आरजिनाय फोरोंथाइ, रां-समाजारि जौगानाय बिथांखि आरो आइजो-मोनथाइनि फारसे मेगन होयो। 'इन्दिरा आइजो बिथांखिया जिला आरो गाहाइ थाखोनि हान्जाफोरखौ गोहो होनानै फोंथाना लाखिदों। बे बिथांखिया आइजोफोरखौ सरकारआ होनाय रां दाहार आरो बायदिसिना खाबुफोरखौ आजावनानै बेफोरखौ नांगौ रोखोमै बाहायनायनि थाखाय बोसोन होयो। बेफोरबादि खाबुखौ लानानै आसामनि खना-खनला गोबां गावसुंथानाय हान्जा
जाखांदों आरो आइजोफोरनि गेजेराव गावखौ सुंथानायनि मोनसे सोमोनांथाव सिरिमोनखांनाय सोमजिहोदों। सरकारा होनाय खाबुफोरखौ आजावनायजों लोगोसे आइजोफोरा गोसोनि हेंथाखौ बोखारना गावनि रोंग'थिनि सोमोन्दै गावसांग्रां जानायानो बिसोरनि गिबिसिन मावनां।
(ग) मा मा खामानि मावनानै आइजोफोरा गावसुंथानो हायो?
फिन:- आइजोफोरा मानसिनि गोनां जानाय गोबां रोखोमनि मुवा बेसाद दिहुनना गावसुंथानो हायो । जेरै-बायदि रोखोमनि जाग्रा मुवा, लारु-फिथा, आसार, पापर, बेसरनि आसार, साटनि आरिनि अनगायै आखाइजों बानायनाय बेग, मुसुखा, मम, औवा-राइदोंनि बेसाद, सानफ्रोमबोनि जिउआव बाहायजानाय बायदि रोखोम बेसादफोर बानायना रांखामायनो हायो। इन्दि एम्फौ फिसिनानैबो आइजोफोरा गावसुंथानो हायो । इन्दि एम्फौ निफ्राय मोननाय खुन्दुं आ जोबोद गोनां आरो बेसेन गोसा। बेफोरखौ मावनानै आइजोफोरा गावसुंथानो हायो।
8. गाहायनि सोदोबफोरनि उल्था ओंथि फोरमायनाय सोदोबफोरखौ फरानिफ्राय नागिरना लिर।
गोरा गोदान अखाफोर गावदां गोबां खमसिन
गोखै फिसा हायगा उन दोहोनि
फिन:- गोरा – गुरै गोदान-गोजाम अखाफोर गावदां- अखाफोर खोमसि
9. मोनसे सोदोबाव फोरमाय –
(क) जाय मालायनि सायाव लामा नायो
(ख) जाय नंखाय बाथ्रा बुङो
(ग) जोन्थोर गैया लासिनो जाखांनाय शिल्प
(घ) जाय गावनि सायाव फोथायो
(ङ) जाय मालायखौ फोलायो
(च) जाय खामानिखौ गोसो होथाबना मावो
फिन:- (क) जाय मालायनि सायाव लामा नायो- अलसिया,
(ग) जोन्थोर गैया लासिनो जाखांनाय शिल्प- न'खर शिल्प
(घ) जाय गावनि सायाव फोथायो- गाव फोथायथि
(ङ) जाय मालायखौ फोलायो – थगायसुला,थगायग्रा
10. दाजाबहांखो सिफाय आरो लिर –
हिन्जाव - ...................................
दिन्थि - ...................................
एम्फौ - ...................................
महात्मा - ..................................
सम्पद - ...................................
गोर्लै - ...................................
सिख्ला - ...................................
ओन्सोल - ...................................
फिन:-हिन्जाव - ह+इ+न+ज+आ+व
एम्फौ- ए+म+फ+औ
महात्मा- म+ह+आ+त+म+आ
सम्पद- स+म+प+द
गोर्लै- ग+ओ+र+ल+ऐ
सिख्ला- स+इ+ख+ल+आ
ओन्सोल- ओ+न+स+ओ+ल
11. गाहायनि सोदोबफोरखौ बां सानरायाव लां –
बि बिथां मानसि बेसाद बिजाब फोरोंगिरि हाजो आइजो
फिन:- बि-बिसोर
बिथां- बिथांमोन
मानसि - मानसिफोर
बेसाद - बेसादफोर
बिजाब- बिजाबफोर
फोरोंगिरि- फोरोंगिरिफोर
हाजो- हाजोफोर
आइजो- आइजोफोर
12. गाहायाव होनाय दाजाब हांखोफोरजों ओंथि फोरमायनाय सोदोब लिर आरो मोनफ्रोमबो
सोदोबजों मोनफा बाथ्रा दा।
न्ज, ख्ल, स्कु, न्स, खु, न्थ, न्द, म्फ
ख्ल - सिख्ला - अनाथिया सासे सिख्ला।
स्कु - स्कुल - जों स्कुलआव सानफ्रोमबो थाङो।
न्स - ओन्सोल - जोंनि ओन्सोलाव बयबो खौसेयै थायो।
न्थ - दिन्थि - ददेरेआ गावनि सि दानायखौ दिन्थिदों।
न्द - इन्दि - इन्दि एम्फौ फिसिना गावखौ सुंथानो हायो।
म्फ - एम्फौ - इन्दि एम्फौ फिसिना गोबां रां आरजिनो हायो।
13. बाथ्रा दा –
गोजान-गोजान रोखोम-रोखोम सोलो लासै-लासै दिन्थिफुं
रोखोम-रोखोम – बेयाव रोखोम-रोखोम गाबनि बिबार दं।
दिन्थिफुं – रैमालिआ सिदानाय दिन्थिफुंदों।
हिसान – हिन्जावफोरा हिसान सालियाव सि दादों।
थांलाय-फैलाय – बे लामाजों जों थांलाय-फैलाय खालामो।
बुंफबनाय – खादाया मैगं-थाइगंजों बुंफबनाय।
गावफोथायथि – गावफोथायथि थायोब्ला थांखियाव जाफुंसारनो हायो।
मावथिलि – देरहासार मोना मावथिलि याव खामानि मावदों।
14. गाहायनि सोदोबफोरखौ आथोन गोरोबहोना लिर –
आइजो हाल एवग्रा जोहोलाव बुरै
बोराइ सेंग्रा आइ बाजै
सिख्ला फान्था बांग्रि फान्थि
बांग्रा आफा ओंखामसंग्रा आदा
फिन:-
|
आइजो |
जोहोलाव |
|
बोराइ |
बुरै |
|
सेंग्रा |
सिख्ला |
|
बांग्रा |
बांग्रि |
|
आइ |
आफा |
|
हाल एवग्रा |
ओंखामसंग्रा |
|
आदा |
बाजै |
|
फान्था |
फान्थि |
15. गाहायनि सिगां दाजाबदाफोरखौ लोगो फोनांना मोनफा सोदोब लिर-
बे बि दा गां थर दों
अ ना फि
बि-बिदिन्थि
दा-दान
16. आइजोफोरा खम खरसायावनो मा रोखोमनि खामानि मावनानै गावखौ गसंथानो
हानाय
खालामनो हायो? बे रोखोमनि खामानि मोननैसोनि मुं लिर।
फिन:- आइजोफोरा खम खरसायावनो बायदि रोखोमनि खामानि मावनानै गावखौ गसंथानो
हानाय
खालामनो हायो । गावसुंथानाय हान्जा दानानै ओन्सोलनि
आइजोफोरा खम समनि मादावनो मोनफा मोनफा फिसा हान्जायाव गावस्रानानै मोननैसो
फिसा दारिमिन फसंनो हायो। जायगायाव गोरलैयै मोननाय सम्पदजों
गोरलै आरो गुरै आदबजों बायदि मेगनाव नांथाव बेसाद दिहुनना बेखौ फाननानै रां आरजिनो
हायो।
बे रोखोमनि खामानि मोननैसोनि मुंफोरा जाबाय- इन्दि एम्फौ फिसिनाय, सि दानाय, आखाइजों
बानायनाय बेग, मुसुखा, मम, औवा-राइदोंनि बेसाद बानायनाय बायदि ।
17. बाथ्रानि फाव फेहेरना लिर –
(क) सिखा गोदाना सानथाम, हिन्जाव गोदाना दानथाम।
फिन:- सिखा गोदाना मोजांना गाज्रि बेखौ सानथामसो बाहायब्लानो
मिथिनो हायो, थिग
बेबायदिनो हिन्जाव गोदाननि गुबै
(ख) सैमा सोंनाया अरनो रोङा, अखा खोरोमनाया हानो रोङा।
फिन:- बांद्राय लेब लेब बुंग्रा मानसिया गुबै हाबायाव उदायनो रोङा।
जेरै मानसि गोदान नुब्ला सैमाया हौ हौ अरहां अरहां सोङो नाथाय अरनो हाया एबा
अरनो रोङा, बेबायदिनो
बांद्राय अखा खोरोमला बायनायाबो हानो रोङा एबा गुबुन फारसे दानगारलाङो । बेनिखायनो
बांद्राय खोथाजोंल’ सोलिग्रा, गुबै हाबायाव उदायनो रोङि मानसिखौ फोरमायनो थाखाय बे बाथ्रा फावखौ बाहायनाय जायो।
18. न’खर शिल्पआव दिहुनजानाय सानफ्रोमबोनि जिउआव बाहायजानाय
मोननैसो बेसादनि
मुं लिर। लोगोसे मोनफ्रोमबो रोखोम बेसाद दिहुनजानाय
दारिमिन (शिल्प) नि मुंखौ लिर।
फिन:-
|
बेसादनि मुं |
दारिमिन
(शिल्प) |
|
इन्दि खुन्दुं |
इन्दि एम्फौ फिसिनाय दारिमिन |
|
सि-जोम |
सि दानाय दारिमिन |
|
जेखाइ,खबाय |
औवा दारिमिन |
|
लारु-फिथा, आसार, साटनि |
बायदि रोखोम जाग्रा दारिमिन |
20. बाथ्रा फांथे सिफाय-
(क) सोरांब्लानो दैयाव थब्ल’यो
फिन:- बालथिं
(ख) खोमा फारब्रै उदै गेदेर
फिन:- गानदु
(ग) राजानि न'आव मैदेर दं, माइ जायो खादायै खादा
फिन:- दुलि